Jedyna kobieta wśród znaków interpunkcyjnych. Kropka. Ile o niej wiesz? Bliżej jej do okrutnej herod-baby czy delikatnej damy? A może to kobieta o wielu twarzach? 15 września obchodzimy Międzynarodowy Dzień Kropki. To doskonała okazja, aby przyjrzeć się jej bliżej. Opowiem Ci o niej z przymrużeniem oka, bo 15 września to też święto kreatywności i odwagi.
Kiedy się narodziła kropka?
Naprawdę wiekowa z niej kobieta. Pamięta czasy jeszcze przed naszą erą. Znali ją i używali jej starożytni Rzymianie oraz Grecy, którzy w ten sposób zaznaczali na woskowych tabliczkach koniec zdania lub odcinka w zdaniu (zastępowała w ten sposób przecinek, średnik czy pauzę). Nakłuwali rylcem miejsce zakończenia wypowiedzenia lub jego części. Mówili na nią punctum, czyli „punkt”.
Słowo kropka występowało już w języku dawnych Słowian – prasłowiańszczyźnie, z której wykształciła się między innymi polszczyzna. Prasłowiańskie *kropъka znaczyło ‘kropla; punkt, plamka, cętka’. Nasi przodkowie posługiwali się także wyrazem *kropiti – ‘kropić’. Wyrazy takie, jak: kropić, pokropić, kropidło, kropielnica – należą do tej samej rodziny co wyraz kropka.
Polacy przejęli pierwsze znaki interpunkcyjne w średniowieczu razem z alfabetem łacińskim, w tym kropkę. Jednak dopiero w dobie renesansu przestała ona oddzielać krótsze fragmenty tekstu, bo zaczęto też używać przecinka, średnika i dwukropka. Jej główną rolą pozostało oddzielanie wypowiedzeń.
Co mówi kropka?
Kiedy występuje w czystej postaci – po prostu jako kropka (.) – informuje, że zaraz zakończy się wypowiedzenie, dlatego mówiący powinien zwolnić, zniżyć głos i zrobić przerwę w miejscu kropki. Podstawową jej rolą jest wówczas oddzielanie sąsiadujących wypowiedzeń.
Jednak kropka występuje też jako element innych znaków. Mówi wtedy zupełnie innym głosem, a jego barwa zależy od tego, jaki charakter ma znak, który współtworzy. Odnajdziesz ją w wielokropku (…), dwukropku (:), średniku (;), znaku zapytania (?), znaku wykrzyknienia (!) oraz wypunktowaniu (do jasnej ch…..). Jak widzisz, ta kobieta naprawdę lubi przemiany. Ale to jeszcze nie wszystko o niej…
Kropka czuje się dobrze w stałych związkach
Spotkasz ją w kilku frazeologizmach. To w nich najbardziej ujawniają się jej stałe cechy.
Gdy „staje nad i”, wysyła wyraźny sygnał, że rozmowa już się zakończyła. Do niej zawsze należy ostatnie słowo.
Postawić, stawiać kropkę nad i – ‘zakończyć, zakańczać coś ostatecznie, celnie, dopowiedzieć, dopowiadać myśl do końca, wypowiedzieć się, wypowiadać się jednoznacznie’.
Potrafi być bardzo stanowcza. Kiedy pada słynne koniec i kropka, wiadomo już, że nic więcej nie da się wskórać.
Koniec (i) kropka – ‘wyrażenia podkreślające stanowczość wypowiedzi, kończące wypowiedź; … i basta, … i już, … i tyle’.
Nie lubi niedopowiedzeń i niewyjaśnionych sytuacji. W relacjach stawia na uczciwość i dobrą komunikację.
Dojść, dobrnąć itp. do kropki – ‘wyczerpać temat, powiedzieć wszystko, co się miało do powiedzenia’.
Czasem miewa gorsze chwile. Życie rzuca jej kłody pod nogi albo stawia przed nią różne wyzwania.
Być, znaleźć się itd. w kropce – ‘być, znaleźć się w trudnej, skomplikowanej sytuacji, w trudnym położeniu’.
Jak każda kobieta bywa zmienna. Zmęczona własną stanowczością i działaniem w pojedynkę, zakłada maskę i wtapia się w tłum, by przez chwilę mówić tym samym głosem co on.
Kropka w kropkę – ‘taki sam, identyczny; tak samo, identycznie’.
Wszystkie te związki są skrzętnie udokumentowane w Wielkim słowniku języka polskiego PWN. Nie wierzysz? Sprawdź!
Niebezpieczne związki z udziałem kropki
Czasem kropka wchodzi w relacje z innymi znakami, ale nie w każdym towarzystwie czuje się dobrze. Zbieg znaków interpunkcyjnych to trudny temat. Jednak warto pamiętać, że to kropka ma decydujący głos w przypadku rywalizacji o ostatnie miejsce w wypowiedzeniu.
Jeśli dochodzi do zbiegu kropki z cudzysłowem lub nawiasem, to kropkę stawiamy wówczas poza cudzysłowem zamykającym – bez znaczenia jest, czy cytat stanowi część zdania, czy samodzielną wypowiedź (złożoną z jednego lub kilku zdań) – oraz nawiasem zamykającym. Spójrz na przykłady:
- Sokrates powiedział: „Wiem, że nic nie wiem”.
- „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”. (Autorem tych słów jest Terencjusz).
- „Lubię zimę. Lubię wiosnę. Lubię lato. Ale nienawidzę jesieni”.
Przed kropką może również stanąć cudzysłów lub nawias poprzedzony znakiem zapytania bądź znakiem wykrzyknienia:
- Zapytał mnie: „Czy znasz tego człowieka?”.
- Krzyczał: „Proszę mi pomóc!”.
- (Dlaczego pojechali inną trasą?).
- (Jak mógł tak postąpić!).
Jednak nie znosi ona sytuacji, w których cudzysłów lub nawias poprzedza inna kropka. Nie lubi konkurencji, więc najczęściej usuwa rywalkę z pola widzenia:
- Cicho powtarzał: „Nie potrafię tego zrobić”.
- Wyjechałam! (Miałam dość tej pracy).
Tylko w wyjątkowych sytuacjach pozwala, by inna kropką stanęła w jej pobliżu przed cudzysłowem lub nawiasem. Zezwala na to, gdy „ta druga”:
- należy do inicjału:
Oglądam serial „Magda M.”. - jest zakończeniem skrótu:
Organizuję imprezy okolicznościowe (wesela, urodziny, chrzciny, imieniny itp.).
Gdzie możesz spotkać kropkę?
Jak już przeczytałeś w poprzednim akapicie, kropka nie lubi niedookreśleń. To jeden z czytelniejszych znaków, który ma z góry określone miejsca występowania. Pojawia się:
- na końcu wypowiedzeń oznajmujących (zdań bądź równoważników zdań):
Pada deszcz.
Szklane domy. - na końcu pytań zależnych, czyli takich, które są członami podrzędnymi w zdaniach złożonych:
Nie wiem, dlaczego spóźnił się na pociąg. - po inicjałach imion i nazwisk:
A.S., A. Szcześniak - po niektórych skrótach:
np., jw., tzn., itp., itd. - po liczebnikach porządkowych (w większości przypadków):
Tomek zajął 3. miejsce. - w zapisie daty między składnikami pisanymi cyframi arabskimi:
15.09.2021 r. - po liczbach lub literach wprowadzających wyliczenie:
1. średnik
2. znak wykrzyknienia
3. wielokropek - w adresach internetowych i mailowych:
www.metamorfozyslow.pl
kontakt@metamorfozyslow.pl - przed rozszerzeniami plików:
redakcjatekstu.docx, korektatekstu.pdf.
Ile twarzy ma kropka?
Anna i Józef Częścikowie w książce Interpunkcja, czyli przestankowanie, co w głowie zostanie nazywają kropkę i herod-babą, i damą (to od nich zaczerpnęłam to porównanie). A jak jest naprawdę? Myślę, że kropka to kobieta o wielu twarzach.
Z jednej strony stanowcza i bezkompromisowa, bo to ona najsilniej oddziela wypowiedzenia w tekście. Nie można jej też odmówić odwagi – definitywnie ucina każdą wypowiedź, występując albo w czystej postaci, jako kropka, albo lekko zmienionej pod postacią wykrzyknika, znaku zapytania bądź wielokropka.
Z drugiej strony jest najmniejszym i najdelikatniejszym ze znaków, ale nie można jej zastąpić żadnym innym znakiem. Nic dziwnego więc, że to ona – jako jedyna kobieta wśród znaków – dzierży palmę pierwszeństwa i to do niej należy ostatnie słowo 😉
Więcej o kropce przeczytasz tutaj:
Kropka, w: A. i J. Częścikowie, Interpunkcja, czyli przestankowanie, co w głowie zostanie, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011, s. 9–24.
J. Podracki, Nowy słownik interpunkcyjny języka polskiego, Świat Książki, Warszawa 2005.
Kropka, w: Ł. Mackiewicz, 497 błędów, Elbląg 2018, s. 112–114.
