„Królowie świata robią, co chcą…” – tak przynajmniej mówią słowa piosenki z musicalu „Romeo i Julia”, ale znaki interpunkcyjne w tekście już nie. Każdy z nich ma określoną rolę do odegrania, a niektóre z nich nawet po kilka ról. Jakie to są role? Dowiesz się, spożywając złote jabłko z e tykietką „Funkcje znaków interpunkcyjnych”. Smacznego!
Teatr z dziesięcioma aktorami
Polski system interpunkcyjny liczy dziesięć znaków. Są to: kropka, przecinek, średnik, cudzysłów, myślnik (pauza), nawias, wykrzyknik (znak wykrzyknienia), pytajnik (znak zapytania), dwukropek, wielokropek. Zobacz, ilu tu mężczyzn! Aż dziewięciu! I tylko jedna kobieta – kropka, ale jakże ważna! To ona najmocniej dzieli i kończy wypowiedzenia.
Pisanie tekstu można porównać do tworzenia spektaklu. Dobrze wyreżyserowana sztuka nie jest dziełem przypadku, ale efektem przemyślanych działań. Każdy reżyser doskonale się orientuje, jakie role odgrywają aktorzy w jego teatrze. Tworzysz teksty? A więc jesteś reżyserem! Przygotowujesz dla swoich widzów – czytelników – spektakl słowny.
Chyba nie chcesz, aby Twoje przedstawienie okazało się całkowitą klapą?! Przeczytaj więc, jakie role możesz przydzielać poszczególnym znakom interpunkcyjnym.
Funkcje znaków interpunkcyjnych
Zamykanie wypowiedzenia
Aktorzy: kropka, wykrzyknik, znak zapytania, wielokropek.
Do zamknięcia wypowiedzenia (zdania albo równoważnika zdania) możesz użyć jednego spośród czterech wymienionych wyżej aktorów. Wybór właściwego znaku zależy od ładunku emocjonalnego wypowiedzi i intencji mówiącego.
Kropka występuje, gdy wypowiedź ma charakter neutralny (brak w niej zabarwienia emocjonalnego), a piszący (lub mówiący) tylko coś oznajmia.
Wykrzyknik pojawia się na końcu wypowiedzeń z silnym ładunkiem emocjonalnym; najczęściej są to: rozkazy, życzenia, okrzyki, zawołania, wykrzyknienia.
Pytajnik kończy wypowiedzenia pytające. Charakteryzują się one intonacją opadającą. (Wypowiedzenia zakończone wykrzyknikiem mają intonację wznoszącą).
Wielokropek umieszczamy w miejscu, w którym chcemy przerwać wypowiedź; sygnalizuje on, że mówiący zawiesił głos
Oddzielanie sąsiadujących członów
Aktorzy: przecinek, średnik, kropka.
Każdy z tych znaków oddzielania ma inną moc. Średnik i kropka oddzielają człony równorzędne, natomiast przecinek może oddzielać także człony nierównorzędne.
Najsilniej dzieli kropka, dlatego pojawia się na końcu wypowiedzenia, separując je od innego zdania bądź równoważnika zdania. Najsłabiej – przecinek, bo oddziela wyrazy lub części składowe wypowiedzenia.
Średnik to , jak sama nazwa wskazuje, znak o średniej mocy. Używamy go wszędzie tam, gdzie kropka byłaby za mocna, a przecinek byłby za słaby.
Wydzielanie wstawek
Aktorzy: dwa przecinki, dwie pauzy, nawias.
Jeśli w środku wypowiedzenia chcesz wydzielić wtrącenie, możesz to zrobić na trzy sposoby: dwoma przecinkami, dwoma pauzami bądź w nawiasie.
Pamiętaj, że do wydzielania wstawek musisz wybrać zawsze dwóch takich samych aktorów, z czego jedna para (nawias otwierający i nawias zamykający) występuje na scenie na zasadzie odbicia lustrzanego.
Zapowiadanie
Aktorzy: dwukropek.
Dwukropek służy do zapowiadania: cytatów, wyliczeń, uzasadnień. I nie w tym sobie równego. Można wręcz powiedzieć, że jest w tym niezastąpiony.
Jeżeli przytoczone po dwukropku słowa są dłuższą i samodzielną wypowiedzią, to zaczynamy ją wielką literą. Natomiast jeśli treść jest krótsza, zapisujemy ją od małej litery.
Przerywanie wypowiedzi
Aktorzy: wielokropek
W tej roli może wystąpić tylko jeden znak: wielokropek. Trochę przewrotnie nazwa tego znaku mówi, że mamy do czynienia z wieloma kropkami, ale tak naprawdę wielokropek składa się tylko z trzech kropek.
Pierwszy człon wielo- trzeba rozumieć metaforycznie jako przestrzeń otwierającą pole do uzupełnienia niedokończonej wypowiedzi albo sygnał, że wypowiedź została nagle przerwana (i być może mówiący wcale nie będzie jej kontynuował).
Opuszczenie części wypowiedzenia
Aktorzy: myślnik, częściowo też wielokropek.
Rolę opuszczenia części wypowiedzenia możesz przydzielić myślnikowi albo wielokropkowi, jednak pamiętaj o drobnej różnicy między nimi. Myślnik występuje tylko wewnątrz wypowiedzenia, natomiast wielokropek może pojawić się i w środku, i na końcu.
Ci aktorzy trochę inaczej odgrywają tę samą rolę. Wielokropek bardziej wskazuje na niedopowiedzenie, przerwany tok mówienia (z jakichś powodów), natomiast myślnik sygnalizuje pominięcie części wypowiedzenia, której odbiorca może lub powinien sam się domyślić.
Wyrażanie ładunku emocjonalno-logicznego
Aktorzy: pytajnik, wykrzyknik, a częściowo myślnik i wielokropek.
Te znaki raczej nie sprawiają problemów piszącym. Ich funkcje są zrozumiałe dla większości reżyserów tworzących przedstawienia słowne.
Zadajesz pytanie? Postaw na końcu znak zapytania.
Coś wywołało w Tobie emocje?! Zasygnalizuj to znakiem wykrzyknienia.
Chcesz dać czytelnikowi czas do refleksji? Użyj myślnika.
Przerywasz swoją wypowiedź? Zakończ ją wielokropkiem.
Cytowanie
Aktorzy: cudzysłów.
Użycie cudzysłowu to jeden ze sposobów na wyodrębnienie w tekście przytoczonych wyrazów, np.: cudzych słów, fragmentów utworów, tytułów publikacji, wyrażeń, haseł.
Tego aktora można zastąpić w tekście także poprzez odpowiednie „przebranie” słów: zapisanie przytaczanych wyrazów czy tytułów inną czcionką. Jednak nie należy łączyć tych dwóch sposobów, np. zapisywać coś jednocześnie kursywą i w cudzysłowie.
Znasz już funkcje znaków interpunkcyjnych
Wykorzystaj w pełni ich potencjał do stworzenia spektaklu ze słów. Znaki interpunkcyjne to Twoi aktorzy. Bądź roztropnym reżyserem. Nie każ swoim aktorom wypowiadać kwestii, do których nie są przygotowani. Przydziel im odpowiednie role, a Twoja sztuka przyciągnie tłumy i zbierze oklaski. Powodzenia!
